ประเพณีและวัฒนธรรมไทย ความหมายประเพณี ความหมายวัฒนธรรม

ประเพณีและวัฒนธรรมไทย เป็นองค์ประกอบที่สำคัญอย่างยิ่งต่อมนุษย์ ทั้งตัวบุคคลและสังคม มีระเบียบแบบแผนที่ควบคุมพฤติกรรมให้อยู่ในขอบเขตเดียวกัน จนมีความเป็นเอกลักษณ์ของไทย ไม่ว่าจะเป็น ภาษา การแต่งกาย ศิลปวัตถุ ดนตรี อาหาร นอกจากนี้ยังมีการรับเอาวัฒนธรรมต่างประเทศเข้ามาผสมผสาน เพื่อให้มีความกลมกลืนทางวัฒนธรรมตามยุคสมัย แต่ก็ยังคงความเป็นไทยเพื่อถ่ายทอดให้คนรุ่นหลังได้รู้จักกับรากฐานของประเพณีและวัฒนธรรมที่ได้มีการถือปฏิบัติกันมา เนื่องจากแต่ละท้องถิ่นย่อมมีความแตกต่างกันออกไป ตามสิ่งแวดล้อม และพื้นฐานการดำเนินชีวิตในชุมชน

ความหมายของประเพณี

ประเพณี (Tradition) หมายถึง การกระทำกิจกรรมทางสังคมที่ผู้คนส่วนใหญ่ถือปฏิบัติสืบต่อกันมาเป็นเวลานาน เป็นบรรทัดฐานเกี่ยวกับการดำเนินชีวิต มีคุณค่าทางชีวิต ตามความคิดความเชื่อปฏิบัติเพื่อความเจริญแห่งตนและสังคม เช่น การดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ในวันสงกรานต์

ลักษณะของประเพณีไทย

เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สืบทอดมาสู่คนรุ่นหลัง ไม่ว่าเป็นประเพณีที่ยึดถือกันมา หรือประเพณีท้องถิ่น ปัจจุบันมีประเพณีที่หลากหลาย โดยแบ่งออกมาเป็นประเพณีสำคัญ ดังนี้

  • ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต ส่งเสริมเรื่องความมีสิริมงคล ตั้งแต่เกิด แก่ เจ็บ ตาย ความเชื่อ พิธีกรรม เช่น งานแต่ง งานบวช พิธีหมั้น การทำบุญเลี้ยงพระ การเผาศพ 
  • ประเพณีเกี่ยวกับชุมชนหรือส่วนรวม เป็นประเพณีที่สำคัญทางศาสนา เช่น ประเพณีสงกรานต์ รดน้ำดำหัว ประเพณีงานบุญบั้งไฟ ประเพณีการรับประทานอาหาร
  • ประเพณีราชการ จำแนกเป็น 2 ประเภท 
    • รัฐพิธี คือ รัฐพิธี เป็นพิธีประจำปีที่ทางราชการกำหนดขั้น โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเป็นองค์ประธาน หรือโปรดเกล้าฯ ให้พระราชวงศ์เสด็จไปแทนพระองค์ เช่น วันจักรี 
    • พระราชพิธี หมายถึง พิธีที่จัดขึ้นอันเกี่ยวเนื่องกับพระมหากษัตริย์ เป็นพิธีหลวง ได้แก่ พระราชพิธีฉัตรมงคล พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระ นังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีกาญจนาภิเษก(วโรกาสพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ
  • ประเพณีท้องถิ่น เป็นพิธีที่ทำให้คนในสังคม ชุมชนที่ปฏิบัติร่วมกัน มีวัฒนธรรมแต่ละท้องถิ่น ครอบคลุมไปถึงวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ การแต่งกาย ภาษา

ความหมายของวัฒนธรรมไทย

วัฒนธรรม (Culture) หมายถึง ความเจริญงอกงาม ความเป็นระเบียบเรียบร้อย แบบแผนในการดำเนินชีวิตที่ปฏิบัติสืบต่อกัน มาเพื่อให้อยู่ร่วมกับผู้อื่นในชุมชนได้อย่างมีความสุข มีการปรับปรุงและพัฒนาเพื่อให้มีความสอดคล้องและเหมาะสมกับยุคสมัย เช่น การกราบไหว้พ่อแม่ ครูบาอาจารย์ และผู้มีพระคุณ

วัฒนธรรมไทยเป็นเอกลักษณ์ของชาติที่มีลักษณะสำคัญ ดังนี้

  1. แสดงถึงความเจริญงอกงาม เช่น ภาษา ศาสนา ศิลปะของชาติ 
  2. แสดงถึงความเป็นระเบียบเรียบร้อย เช่น การแต่งการ การมีมารยาทในการเข้าสังคม 
  3. แสดงถึงศีลธรรมอันดีของประชาชน เช่น ความเมตตากรุณา ความกตัญญูกตเวที และความอ่อนน้อมถ่อมตน 

ประเภทของวัฒนธรรมแบ่งออกเป็น 4 ประเภท ดังนี้

  1. คติธรรม   หมายถึง วัฒนธรรมที่เป็นแนวทางการดำเนินชีวิต อันเป็นเรื่องเกี่ยวกับด้านศีลธรรมและจิตใจ
  2. เนติธรรม  หมายถึง วัฒนธรรมที่เป็นระเบียบแบบแผน กฎหมาย จารีตประเพณี
  3. สหธรรม   หมายถึง วัฒนธรรมทางสังคม เช่น มารยาททางสังคม มารยาทในการพูด
  4. วัตถุธรรม หมายถึง วัฒนธรรมที่เกี่ยววกับวัตถุจับต้องได้ 

ความสำคัญของประเพณีและวัฒนธรรมไทย

ความสำคัญของประเพณีและวัฒนธรรม แสดงให้เห็นถึงความเจริญงอกงามของมนุษย์ โดยการกำหนดพฤติกรรมการแสดงออกของมนุษย์ แสดงความเป็นเอกลักษณ์ของสังคม สร้างความเป็นระเบียบเรียบร้อยและความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ดังนี้

  1. สร้างความรักและความผูกพันในครอบครัว เช่น วันสงกรานต์ เป็นวันปีใหม่ของไทย ที่ลูกหลานทำงานต่างที่จะกลับถิ่นฐานบ้านเกิด รดน้ำดำหัวขอพรผู้ใหญ่ที่มีความเคารพนับถือ เพื่อเป็นสิริมงคลแก่ชีวิต 
  2. สร้างขวัญกำลังใจในการประกอบอาชีพ เช่น เกษตรกรหรือชาวนาจะประกอบพิธีตามความเชื่อ สู่ขวัญข้าวบูชาพระแม่โพสพ เพื่อให้นาข้าวได้ผลผลิตดี ชาวไร่ชาวนาในภาคอีสาน ก็จะประกอบพิธีบุญบั้งไฟ เพื่อขอให้ฝนตกถูกต้องตามฤดูกาล ให้มีน้ำพอที่จะเพาะปลูก
  3. สร้างความกตัญญูกตเวทีต่อผู้มีพระคุณ เช่น ประเพณีการทำบุญสารทเดือนสิบ ที่จะเป็นการประกอบพิธีเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ที่ได้ล่วงลับไปแล้ว
  4. สร้างความสามัคคี เช่น ประเพณีการลงแขกเกี่ยวข้าว เป็นประเพณีอย่างหนึ่งของไทย ที่เจ้าของที่นาจะบอกกล่าวกับเพื่อบ้านว่าจะเกี่ยวข้าวเมื่อไหร่ โดยการปักธงไว้ที่ทุ่งนา ชาววบ้านที่เห็นก็จะต่างมาร่วมด้วยช่วยกันเกี่ยวข้าว เป็นการแสดงถึงความสมัคคีและมีน้ำใจซึ่งกันและกัน
  5. การหล่อหลอมบุคคลิกภาพให้กับสมาชิกในสังคม เช่น มารยาททางสังคม การรับประทานอาหาร และการแต่งกาย
  6. สร้างเอกลักษณ์ให้แก่สังคม เช่น ภาษา ธงชาติ เพลงชาติ

ตัวอย่างประเพณีและวัฒนธรรมไทยที่ถือปฏิบัติกันมาอย่างยาวนาน

ประเพณีภาคเหนือ

  • ประเพณีทานขันข้าว
  • ประเพณีปอยส่างลอง(งานบวชลูกแก้ว)
  • ประเพณีสลากภัต
  • ประเพณียี่เป็ง
  • ประเพณีอุ้มพระดำน้ำ
  • ประเพณีฟ้อนผีปู่ย่า
  • ประเพณีจุดบ้องไฟ
  • ประเพณีพิธีสู่ขวัญวัวควาย
  • ประเพณีแห่นางแมว
  • ประเพณีเวียนเทียนกลางน้ำ
  • ประเพณีอู้สาว
  • ประเพณีทานหลัวผิงไฟ
  • ประเพณีขึ้นธาตุเดือนเก้า
  • ประเพณีแล้อุ๊ป๊ะดะก่า
  • ประเพณีงานประเพณีนบพระเล่นเพลง
  • ประเพณีดำหัว
  • ประเพณีเข้าอินทขีล
  • ประเพณีแฮกนา (แรกนา)
  • ประเพณีการปลูกเรือน
  • ประเพณีสืบชาตา

ประเพณีภาคอีสาน

  • ประเพณีแห่นางแมว
  • ประเพณีแห่ผีตาโขน
  • ประเพณีบุญเบิกฟ้า
  • ประเพณีบุญผะเหวด
  • ประเพณีแซนโฎนตา
  • ประเพณีแห่ปราสาทผึ้ง
  • ประเพณีบุญบั้งไฟ
  • ประเพณีแห่เทียนพรรษา
  • ประเพณีไหลเรือไฟ
  • ประเพณีทอดผ้าป่ากลางน้ำ
  • ประเพณีไหลเรือไฟ
  • ประเพณีงานเทศกาลไหม และประเพณีผูกเสี่ยว
  • ประเพณีฮีตสิบสอง
  • ประเพณีงานฉลองวันแห่งชัยชนะของท้าวสุรนารี
  •  ประเพณีบุญข้าวสาก (บุญเดือนสิบ)
  •  ประเพณีบุญข้าวประดับดิน
  • ประเพณีแห่ปราสาทผึ้ง
  •  ประเพณีการแข่งเรือพิมาย
  •  ประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง
  • ประเพณีบุญผะเหวด

ประเพณีภาคกลาง

  • ประเพณีกวนข้าวทิพย์
  •  ประเพณีทำขวัญข้าว
  • ประเพณีโยนบัว
  • ประเพณีตักบาตรดอกไม้
  • ประเพณีตักบาตรเทโว 
  • ประเพณีกำฟ้า
  • ประเพณีเผาเทียนเล่นไฟ
  •  ประเพณีรับบัว
  • ประเพณีอุ้มพระดำน้ำ
  • ประเพณีตักบาตรดอกไม้  
  • ประเพณีการแห่ผ้าห่มองค์พระปฐมเจดีย์  
  • ประเพณีตักบาตรพระร้อย
  • ประเพณีตรุษจีนปากน้ำโพ
  • ประเพณีทอดกฐิน
  • ประเพณีลอยกระทง
  • ประเพณีวิ่งควาย
  • ประเพณีการทำบุญโคนไม้
  • ประเพณีรำพาข้าวสาร
  •  ประเพณีกำฟ้า
  • ประเพณีทอดพระป่าโจร

ประเพณีภาคใต้

  • ประเพณีกวนข้าวยาคู
  • ประเพณีให้ทานไฟ
  • ประเพณีสารทเดือนสิบ
  • ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุ
  • ประเพณีลากพระ
  • ประเพณีอาบน้ำคนแก่
  • ประเพณีสวดด้าน
  • ประเพณีแห่นางดาน
  • ประเพณีถือศีลกินเจ
  • ประเพณียกขันหมากพระปฐม
  • ประเพณีการแห่นก
  • ประเพณีการแข่งเรือกอและด้วยฝีพาย
  • ประเพณีอาบน้ำคนแก่
  • ประเพณีลอยเรือ
  • ประเพณีขึ้นถ้ำวัดถ้ำเขาขุนกระทิง
  • ประเพณีตักบาตรธูปเทียน
  • ประเพณีแห่พระแข่งเรือ
  • ประเพณีสารทเดือนสิบ
  • ประเพณีการแข่งโพน
  • ประเพณีการเดินเต่า

ดังนั้นแล้วเราควรจะต้องช่วยกันสืบทอดประเพณีและวัฒนธรรมให้คนรุ่นหลังได้เห็นถึงเอกลักษณ์และวิถีการดำเนินชีวิตของสังคม ที่สะท้อนให้เห็นถึงอิทธิพลที่มีต่อสังคม ตลอดจนธรรมชาติ ทัศนคติ เอกลักษณ์ ค่านิยม และความเชื่อ

เรื่องที่เกี่ยวข้อง